Apollo Programı’nın Kara Günü
Apollo programı kapsamında Ay’a yolculuk çalışmalarının kara günü 1967 yılının 27 Ocak tarihidir. Apollo Block I isimli uzay kapsülünün fırlatılmasına bir aydan daha kısa bir zaman vardı. Denemenin amacı kapsül bataryalarının elektrikle doldurulması ve doğru çalışıp çalışmadığının denetlenmesiydi. Denemede kapsüle ve kapsülün altında bulunan devasa Saturn IB roketine güvenlik nedeniyle yakıt yüklemesi yapılmadı. Deneme görünürde zararsızdı. Ancak bu deneme sırasında acı bir kaza yaşandı.
Deneme sürecinin başlangıcından yaklaşık olarak beş buçuk saat sonra ekibi ile kapsülde bulunan Komuta Pilotu Virgil I. “Gus” Grissom minik bir kıvılcımın oluştuğunu bildirerek acil durum çağrısı yaptı. Bu çağrıdan saniyeler sonra kıvılcım ateş haline dönüşerek kapsülün tamamını kapladı. Bu duruma yanıcı özellikte olan sentetik malzemelerle emniyet kemerleri ve saf oksijenin katkısı büyüktü. Acil durum uygulaması sonucunda birkaç dakika sonra kapsülden çıkarılabilen astronotların üçünün de hayatını kaybettiği anlaşıldı.
Apollo programının ilk görevinde gerçekleşen bu kaza, programın geleceğini büyük bir sıkıntıya soktu. NASA tarafından çıkan yangınla ilgili hemen ayrıntılı bir araştırma başlatıldı. Aynı anda dönemin ABD hükümeti tarafından da kazanın bağımsız bir bilimsel ekiple soruşturulması istendi.
Yangının araştırılması için kapsülün çok ayrıntılı yüzlerce fotoğrafı çekildi. Deneme sırasında yapılan işlemlerin ayrıntılı belgeleri çoğaltılarak kalabalık bir mühendislik ekibi tarafından adım adım denetlendi. İlk başta Komuta Modülü ve onunla birleşen alt kısımların ayrılma aşamasında kıvılcımın oluştuğu düşünüldü. Yangının kaynağı hala tam olarak bilinemese de araştırmacılar yangının yüksek olasılıkla bir elektrik kaçağından üretildiğini belirtti. Güç aktarım aygıtı olan çevre birim sistemi çevresinde oluşan bu kaçak ilk kıvılcımı üretmişti. Bunun kanıtı elde edilen sonuç raporlarında da göze çarptı. Çünkü cihazlar kıvılcımın bildirildiğinden birkaç saniye önce ciddi elektrik değişimleri kaydetmişti. Yangın bir anda büyümüş ve hızlıca ilerlemişti.
Saniyeler mertebesinde 500 oC sıcaklığa erişen alevler kapsüldeki birçok parçayı eritti. Astronotların rahat nefes alması için kapsül saf oksijenle doluydu. Yangını körükleyen de bu yanıcı gaz oksijen oldu. Aslında Mercury ve Gemini programlarında da kabin bu şekilde saf oksijenle dolduruluyordu. Böylece astronotlar kapsüldeki ani basınç değişimlerine karşı - aynı dalgıçlarda olduğu gibi - vurgun olayından korunuyordu.
Soruşturmanın bir diğer kısmı da acil durum uyarısı verildikten sonra astronotların neden hemen tahliye edilemediğiyle ilgiliydi. Kapsül kapısı üç kısımdan oluşan karmaşık bir yapıdaydı. En içteki parça içe doğru açılıyor ve kabin basıncının boşaltılmasını sağlıyordu. Bu kapının açılması en az 90 saniye sürüyordu. Ancak yangın 25 saniyede kapsülün her yerine yayılmıştı. Buna ek olarak yangının hemen başlangıcında basınç aniden artmıştı. Bu koşullarda kapsül içerisindeki birinin kapıyı açması imkansızdı. Kapsülün dışından yangını söndürmek için atak davranılarak en dıştaki kapı açılmaya çalışılmıştı. Kapı açıldıkça içeriden dumanlar yükseliyor ve ağır bir koku yayılıyordu. Ara ara denemelerin devam ettiği ve yangın ihbarından sonra olay yerine itfaiyenin çok geç (yaklaşık dokuz dakika sonra) geldiği olay sonunda bildirildi. İtfaiyenin gecikme nedeni ise daha sonra yapılan araştırma sonucunda ortaya çıktı. Denemede yakıt kullanılmadığı için böyle bir yangın hiç hesaba katılmamıştı.
ABD hükümetinin bağımsız yürüttüğü araştırma sonuçlanarak olayla ilgili bir rapor yayınlandı. Raporda kazanın tek bir sorumlusunun olmadığı birden fazla kişinin küçük ihmalleri nedeniyle böyle kötü bir kazanın gerçekleştiği belirtildi. Raporda bulgular ve olası hatalar ayrıntılı olarak belirtilirken aynı zamanda da kazanın tüm Apollo programının geleceğine etkisi ve maliyeti de ayrıca belirtildi. Donanım ve diğer ekipmanlar bir şekilde yerine koyulabilirdi. Ancak özel eğitimler alarak yetiştirilmiş astronotların geri getirilmesi mümkün değildi. Komuta Pilotu Grissom, Mercury programı kapsamında seçilen yedi özel astronottan biriydi. Gemini programında da görev alan Grissom, uzay çalışmaları kapsamında mükemmel bir deneyime sahipti. Kazada hayatını kaybeden diğer astronotlar da alanlarında başarılı kişilerdi: Yardımcı Ed White, Gemini 4 görevinde uzay aracı dışına çıkarak “uzay yürüyüşü” yapan ilk Amerikalı astronot; Pilot Roger B. Chaffee ise Gemini 3 ve 4 görevlerinde yer kontrol hizmetlerinde çalışmış ve yeteneği ile öne çıkan umut vaat eden bir gençti.
Yaşanan kaza NASA’yı hem maddi hem de manevi açıdan derinden sarstı. Astronotlar meslekleri gereği bu tür kazalara ya da yolunda gitmeyen olaylara karşı sürekli hazırlanıyordu. Ancak yakın arkadaşlarının kaybı onları ve ailelerini derinden üzdü. Bu durumda Grissom’un mühendislerle zaman zaman çatışması ve memnuniyetsizliğini dile getirmesinin de payı vardı. İhmal olma kuşkusu herkesin içini kemiriyordu. Bu konu daha sonra gündeme gelecek ve kazanın da etkisiyle komuta modülü parçaları yeniden tasarlanacaktı.
NASA’nın kaza raporunun sonuçlarına göre yapılan araştırmalarla kapsül havasında saf oksijenin oranının değiştirilmesine ve kapsül kapısının da uçaklardakine benzer bir sistem olan kaza anında kendiliğinden fırlatılarak açılan bir yapıya dönüştürülmesine karar verildi. Böyle bir kazanın tekrar yaşanmasını ne NASA ne de ABD halkı kaldırabilirdi. Tüm birimler işini iyi değil mükemmel yapmak zorundaydı. Hiçbir şekilde programda geri adım atılmayacak kayıplar daha çok çalışmayla geri getirilmeye çalışılacaktı.
Apollo görevi açısından bir kilometre taşı olan bu kaza hatıralarda hüzün bıraksa da bir anlamda tüm programın daha ciddi ve titizlikle yürütülmesini sağladı. Apollo 204 ya da AS204 olarak isimlendirilen bu görev, ölen astronotların eşlerinin isteği üzerine daha sonra Apollo 1 olarak bilinecekti. O an için kimse bilmiyordu ama Apollo programı bu kara günün ardından küllerinden doğarak yeni araç tasarımı ve ekipmanı ile tarih yazacaktı.
Apollo 204 Kaza raporunu incelemek için;
