Apollo'nun Kılavuzu: Ay Haritaları

Apollo'nun Kılavuzu: Ay Haritaları

Gökyüzünde rahatlıkla seçilebilen uydumuz Ay’a dikkatlice baktığımızda yüzeyindeki karaltıları fark ederiz. Eğer küçük bir teleskop ya da dürbünle onu gözleyecek olursak yüzey şekilleri daha da belirgin hale gelir. Bu karaltıların dümdüz ovalar olduğunu anlarız. Ovaların yanında krater olarak isimlendirilen irili ufaklı çukurları da görmeye başlarız. Bu yeryüzü şekillerini daha ayrıntılı olarak incelemek istersek daha büyük teleskoplara ihtiyacımız olacaktır. Ancak yine de belirli büyüklükte olan yapıları fark edebiliriz. Eğer Ay’a gideceksek işimiz bir anlamda zorlaşır. Çünkü Ay’a yaklaştıkça bu küçük görünen yapılar gerçek büyüklükleri ile karşımızda olacaktır. Bu nedenle iniş bölgesinde çarpacağımız bir dağ ya da içinden çıkamayacağımız büyük bir çukur olmamalıdır. İşte Apollo görevi planlandığında da bu tehlikeler gündeme geldi. Bunun için ayrıntılı bir Ay haritasına ihtiyaç vardı. Peki bu haritayı kimler nasıl oluşturacaktı?

          Ay’ı insanlı uzay yolculukları planlanmadan çok daha önce de haritalayanlar oldu. Bilinen ayrıntılı haritalardan birisi 1948 yılında Hugh Percy Wilkins tarafından hazırlanan 2,5 metre çapındaki Ay haritasıydı. Bu haritada daha önceden görülememiş yeni yüzey şekillerinin isimlendirmeleri de yer alıyordu. Ancak bu harita bazı kısımların net olmamasından dolayı Uluslararası Astronomi Birliği tarafından kabul görmedi. Bunun üzerine Hugh Percy Wilkins, 1951 yılında yaklaşık 8 metre çapında devasa bir Ay haritası hazırladı. Bu harita birçok uzay araştırmasının planlanmasında kullanıldı. Ancak bu harita çok ayrıntılıydı ve gereksiz birçok bilgiyi içeriyordu. Kimi zaman kullananların kafası karışıyor ve bazı kısımlar net anlaşılmıyordu. Bazı kısımların kurgu olduğunu düşünen Uluslararası Astronomi Birliği 1952 ve 1955 yıllarında bu haritayı bilimsel olarak kabul etmedi. Hugh Percy Wilkins’in hazırladığı kabaca bir Ay haritası vardı ancak özellikle uzay araştırmaları için kullanılabilecek ayrıntılı doğru bir harita henüz yoktu.

          Ewen Whitaker 1954 yılında Ay’ın güney uçlağının (kutbu) çizimlerini yaparak yayımladı. Ayrıntılı Ay haritaları ve bu alandaki bilgisinden dolayı Ewen Whitaker İngiliz Gökbilim Kuruluşu Ay Bölümü’nün yöneticiliğini yapıyordu. 1955 yılında Dublin’de gerçekleşen Uluslararası Astronomi Birliği’nin toplantısına katılan Yerkes Gözlemevi yöneticiliğini sürdüren Gerard P. Kuiper, Ewen Whitaker ile tanıştı. Toplantı sonrasında Whitaker’in yaptığı çalışmalardan etkilenerek onu Yerkes Gözlemevi’nin yüksek kalitedeki fotoğraflardan oluşan bir Ay harita projesine davet etti.

          1960 yılında Gerard P. Kuiper, Yerkes Gözlemevi’nden Arizona Üniversitesi’ne geçti. Burada Ay haritalarının oluşturulması ile ilgili yeni bir laboratuvar kurdu. Hedefi Ewen Whitaker ile birlikte Ay’ın ayrıntılı bir haritasını çıkarmaktı. Ancak beklenmedik başka bir gelişme oldu ve ABD Ay’a insanlı yolculuk görevi olan Apollo’yu duyurdu. Astronotların yön bulmada kullanacağı ve aynı zamanda güvenli bir iniş alanının seçileceği bir Ay haritası hazırlanacaktı. Bu iş için Gerard P. Kuiper ve ekibi seçildi. Baş sorumlu Gerard Kuiper’di. Ona en büyük destek ise daha önceden birlikte çalıştığı Ay haritalamadaki araçların bir kısmını geliştiren William K. Hartmann’dan geldi. Ay’ın haritalaması konusunda titizlikle çalışan Gerard Kuiper yanında çalışan öğrencilerinin ve arkadaşlarının haritalama konusunda kendilerini geliştirebilmeleri için Ay’daki yeryüzü şekillerine benzer alanlara geziler düzenledi. Arizona’daki göktaşı çukuru (krateri), Hawaii’deki lav akıntıları ve sönmüş yanardağlar yerinde ve haritalar üzerinde teker teker incelendi.

          Apollo görevi için hazırlanacak olan Ay haritasında teleskoplarla elde edilen görüntülerin yeterli olmayacağı düşünüldü. Ay’ı daha yakından görüntüleyecek uzay araçlarına ihtiyaç vardı. Ranger olarak isimlendirilen bu uzay araçlarından Ranger 7, 8 ve 9 1965 yılında başarıyla Ay’ın tamamını yakından görüntüledi. Ranger görevini Surveyor isimli başka bir görev devraldı. Bu araçların amacı ise Ay yüzeyine inişi ve iniş bölgelerini ayrıntılı görüntülemekti. Bu görevlerin sonucunda Gerard Kuiper ve ekibi uzay araçlarından elde edilen farklı açılardaki fotoğrafları beyaz bir küreye yansıtarak bir yapboz gibi birleştirdi. Bu işlem sonucunda Ay’ın üç farklı haritası hazırlandı. İlki yüksek çözünürlüklü fotoğraflardan oluşan küresel Ay haritasıydı. İkincisi Ay üzerinde yön bulmayı sağlayacak iki boyutlu bir haritaydı. Son harita ise astronotların gözleriyle görebilecekleri Ay yüzeyindeki yapılardan oluşuyordu. Bu üç harita da Apollo görevlerinin planlanmasında ve yönetilmesinde kullanıldı. Ay haritaları o kadar iyi hazırlanmıştı ki Ay yörüngesindeki uzay aracından bakan astronotların gördükleri ile harita neredeyse tam tutuyordu.

          Ay haritası oluşturulurken bilim insanları aynı zamanda Ay bilimi ile de ilgilendi. Çekilen fotoğraflardan oluşturdukları Ay haritaları üzerinde çalışan bilim insanları Ay’ın ilk oluştuğu zamanlardaki olası büyük çarpma alanlarını saptadı. Aynı zamanda bu çarpmaların oluşum zamanlarını hesaplayarak Ay’ın yaşı hakkında tahminlerde bulundu. Bu tahminler Apollo görevleriyle Ay yüzeyinden getirilen örneklerden hesaplanan yaşla kıyaslandı. Böylece Ay’ın yaşı elde edildi.